Yeni 5000 liralık bastırmak gerekli oldu

Türkiye’de en büyük banknot 200 TL’dir. 200 TL’lik banknot 2009 yılı başında tedavüle girdi. Ancak enflasyon nedeni ile satın alma gücü eridi.

• 2009 Ocak ayında MB dolar satış kuru 1,5367 TL idi. O zaman 200 lira karşılığı 130 dolar 15 cent tutuyordu. Dün itibariyle dolar satış kuru 40,6822 TL oldu.200 lira karşılığı 4 dolar 92 cent’tir.

Türkiye’de en yüksek küpürlü paranın dolar karşılığı diğer ülkelere göre çok düşük kaldı.

Aşağıdaki tabloda yer alan, G.O.Ü’ler içinde en yüksek küpürle en az dolar alan (4,92) ülke biziz, bizden sonra Güney Afrika (11,08) dolarla ikinci sırada geliyor.

• 2009 başından 2025 Temmuz ayına kadar geçen 16 yıl 6 ayda, TÜİK, TÜFE verilerine göre, 200 liranın satın alma gücü karşılığı Temmuz ayında 3 979,48 liradır. Yani o gün cüzdanında 200 lira taşıyan bugün 3 979,48 lira, yuvarlak olarak 4000 lira taşıması lazım.
• Bu 3 979, 48 lira, 19 adet 200 liralık, 1 adet 100 liralık, 1 adet 50 liralık ve 1 adet 20 liralık, 1 adet 5 liralık olmak üzere toplam 23 banknot ve bozuk para olmakta, 4 adet 1 liralık taşıması gerekir. Bunlar cüzdana sığmaz.

Bu şartlarda, Merkez Bankasının, 1000 liralık, 2000 liralık ve 5000 liralık basması gerekiyor. Neden basmıyor?

1.Genel anlayış ‘’daha düşük küpürlü banknot ile kayıt dışı önlenir ‘’ şeklindedir. Ama bugünkü şartlarda bu anlayış yanlıştır.

İlk bakışta, düşük küpürlü para ile nakit işlemler zorlaşınca, Banka kartı, kredi kartı, EFT, gibi elektronik ödeme sistemleri daha cazip olur. Bu işlemler nakit işlemlerine göre daha şeffaf ve kayıt altına alınması daha kolaydır. Bu yolla kayıt dışı işlemler azalır.

Teorik olarak bu düşünce doğrudur; ancak bir denge dahilinde doğrudur. Eğer çuvalla para taşı dersen, kimse TL taşımaz. Döviz taşır. İşlemleri de dövizle yapar.

Kaldı ki, büyük montanlı işlemlerde zaten her zaman elektronik ödeme sistemi kullanılır. Vergi sisteminde zafiyet yoksa, karşılıklı denetim, verginin vergiyi denetimi sistemi varsa, kayıt dışı işlemler zaten önlenmiş olur.

Parantez içinde söylemek gerekirse, Maliyenin, kümesteki kazları yolmaktan vazgeçip, verginin vergiyi denetim sistemi üstünde çalışma yapması gerekir. Bu yolla vergi kaçağını düşürebilir. Dahası sürekli kümesteki kazları yolarsanız, yolacak kaz kalmaz. Vergiden kaçınma artar, vergi kayıp ve kaçağı artar.

Bankaların döviz alım-satımında makas (Spread) piyasadan daha geniştir.

Bu kararı TCMB, BDDK, makro ihtiyati önlemler kapsamında, bankaların döviz yükümlülüklerini azaltmak ve TL’den dövize geçişi zorlaştırmak için almıştır. Ama çok çok yanlıştır.

Geçen hafta şahit olduğum bir uygulama oldu. Bir şirketin vergisi karşılığı 300.000 dolar tutuyordu. Banka kuru ile döviz bürosu kuru arasında 60 kuruş fark vardı. Şirket bu 300 000 doları bankaya bozdursaydı, 180.000 TL zarar edecekti. Bankadan çekti. Döviz bürosuna götürdü ve bozdurdu. Ama TL’yi bavulla getirmek zorunda kaldı.

2.Yüksek küpürlü para basmaya engel bir başka anlayış ‘’daha büyük küpürlü banknot basmak enflasyonun kabulü anlamına gelir. ‘’şeklindedir.

Bu anlayışta eksiktir. Zira yüksek küpürlü para yerine, bazı zorunlu nakit işlemlerde çuvalla para taşımak, daha yüksek enflasyon algısına neden olur? Kaldı ki halk zaten enflasyonu yaşıyor.

Dahası da para arzının artması enflasyonu artırır. Küpür değeri artınca, para arzı artmıyor.

Güney Kore’de en yüksek küpürlü para 50 000 won’dur ve fakat yıllık enflasyon oranı yüzde 2,1‘dir.

Sonuç olarak; 2026 başında devreye girmek üzere, 1000 liralık, 2000 liralık ve 5000 liralık yeni banknot basılması, piyasa düzeni ve nakit işlemler için gereklidir.